Het fort in Meinerswijk is een van de vier bekende vroeg-Romeinse versterkingen in ons land. Het werd gebouwd als uitvalsbasis voor de veroveringstochten van de Romeinen in het noorden en kreeg de toepasselijke naam ‘fort van Hercules’.
Tegenwoordig ligt op de plaats van het castellum een natuurgebied. Foto: Paleo Terra

Langs de Romeinse grens (Limes)

Het fort in Meinerswijk is naast Nijmegen (Hunerberg), Vechten (Fectio) en Velsen (Flevum) de vierde bekende vroeg-Romeinse versterking. Het fort lag strategisch, op het punt waar de Rijn door het kanaal van Drusus uit de eerste eeuw v. Chr. werd verbonden met de IJssel. Castra Herculis lag aan de binnenkant van een oude rivierbocht. Deze was nog niet dichtgeslibd en kon dus gebruikt worden als haven. Het had ook een nadeel, want dankzij de rivier waren er regelmatig overstromingen, waardoor de Romeinen de versterking kunstmatig moesten verhogen.Het Romeinse leger bouwde het legerkamp Castra Herculis bij Arnhem tussen 10 en 20 n. Chr., vermoedelijk voor de veroveringscampagnes van Germanicus. Hij voerde van 14 tot en met 16 n. Chr. campagnes uit in het vrije Germanië. Hiervoor had hij schepen en soldaten nodig, die hij ergens moest onderbrengen. Bovendien moest hij een uitvalsbasis hebben in de richting van het te veroveren gebied. Vermoedelijk liet hij zijn troepen in deze periode de versterking in Arnhem bouwen: Castra Herculis, ofwel: het fort van Hercules. Het fort huisvestte in eerste instantie een legioenseenheid. Mogelijk ging het om soldaten van het in Xanten gelegerde 5de legioen.

Tekstfragment, gevonden in Arnhem Meinerswijk. Foto: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort

Het fort kende maar liefst zes bouwfasen. Of het dan ook continu in gebruik was, is nog niet duidelijk. In elk geval was het regelmatig en lang bewoond. De Bataafse opstandelingen verwoestten in 69 n. Chr. de houten versie van het fort. De Romeinen bouwden meteen een nieuw fort. Aan het einde van de tweede eeuw was het, zoals de meeste in onze streken, geheel van steen. In de derde eeuw lijken nog bouwactiviteiten te hebben plaatsgevonden omdat er inscripties uit die tijd zijn gevonden. Mogelijk was er ook een versterking in de vierde eeuw n. Chr., wat zou passen in de laat-Romeinse operaties langs de Rijn onder keizer Julianus in 359.Wat is hier gevonden?
Aangezien de Rijn al in de vroege Middeleeuwen het grootste deel van het fort had weggespoeld, berustte het bestaan ervan lange tijd alleen op de vermelding op de kaart van Peutinger, de ligging en een aantal losse vondsten. Speciaal voor het lokaliseren van het veronderstelde fort is in 1979 een kleine opgraving gedaan. En door middel van weerstandsmeting zijn verschillende stenen muren gevonden. Dat dit Romeinse muren waren, werd bevestigd door de ontdekking van tufsteen. In de proefsleuf vonden de archeologen ook terra sigillata en dakpannen. Deze vondsten leverden het bewijs dat Castra Herculis inderdaad in Arnhem-Meinerswijk lag.

Luchtfoto van de opgraving in 1991/92. Foto: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort

Gelukkig is niet alles van het terrein weggespoeld en zijn er nog steeds resten in de bodem aanwezig. In 1991/92 is er nog een opgraving uitgevoerd die resten van gebouwen aan het licht bracht: de zuidmuur met de porta decumana van het fort en het hele hoofdgebouw (principia) . Het bezat een binnenhof, een dwarsgelegen hal (basilica) en zeven vertrekken daarachter. De middelste daarvan was het vaandelheiligdom (aedes). In 1995 werd gewerkt aan de ontsluiting van het terrein en aan een markering op het maaiveld van de principia, een deel van de zuidmuur en de porta decumana.
Op de plaats van het fort ligt nu een natuurpark.Wat is hier ter plaatse nog te zien?
Ter plaatse is niet veel te zien aan de oppervlakte, behalve het natuurgebied. Het Historisch Museum van Arnhem heeft een kleine expositie van Romeinse archeologische vondsten.